Over innovatie wordt meer geluld dan aan gedaan. Neem dit stukje. Maar volg vooral eens op twitter de hashtag ‘innovation’. Je gelooft je ogen niet. Vierentwintig uur per dag, zeven dagen per week rolt een continue stroom aan innovationoprispingen aan je voorbij. Evenzovele mensen en waarschijnlijk nog veel meer die op zoek zijn naar de heilige graal. Dé sleutel tot vernieuwing. Dé voorwaarde voor succes in de strijd om succes op de wereldmarkt. Er wordt geteld en gemeten, ranglijstjes opgemaakt, somber gekeken of opgelucht ademgehaald. Er wordt instrumentarium bedacht en uitgerold, beleid ontwikkeld en uitgerold en… vooral in spanning afgewacht. Of de nieuwste, bijvoorbeeld topsectorenoprisping soelaas biedt, effect sorteert en paradepaardjes oplevert. Of je iets aan innovatie kunt stimuleren? Jazeker! By law! Wetgeving is een even krachtige als onderschatte innovatiestimuleringsmaatregel.
Het succes van ID&T, vooral bekend van ‘Sensation White’, kan deels worden verklaard uit de strenge Nederlandse wetgeving. Dat beweert nota bene oprichter Duncan Stutterheim want ‘het klinkt gek maar ik ben de Nederlandse wetgever dankbaar want omdat we aan de Nederlandse wetgeving moeten voldoen, als gevolg van ‘Volendam’ zo’n beetje de strengste ter wereld, kunnen we onze feesten overal ter wereld zonder problemen uitrollen’. Een ander, kleiner voorbeeld: door het rookverbod in openbare ruimtes ontstond er vraag naar en dus een aanbod aan buitenasbakken, geventileerde rookcabines en bouwkundige aanpassingen in nieuwe en bestaande gebouwen.
Minder voor de hand liggend maar wel overtuigend zijn de onbedoelde bijeffecten van de ruilverkavelingswet. Door de grotere landbouwarealen kon niet alleen de productiviteit van landbouwgrond worden opgevoerd maar werden tevens nieuwe manieren van landbouw noodzakelijk, nieuwe manieren grondbewerking, irrigatie, oogsten, opslag, transport en verwerking. Met duurzame innovatie als gevolg.
En heel recent voorbeeld is het voorgestelde energieakkoord. Onderdeel van dat plan is een wet die, simpel gezegd, al te erge warmtelekkende huizen verbiedt. Niet per onmiddellijk natuurlijk, maar het effect zou wel eens ongekend kunnen zijn. Maar waarom eigenlijk niet meteen de knuppel in het hoenderhok en totaal verbod op het lekken van warmte per 2020. Het klinkt een beetje stalinistisch, die verbood immers werkeloosheid, maar je kunt op je vingers natellen dat er ongelooflijk veel in beweging gaat komen. Of daar voorbeelden van zijn? Jazeker uit eigen koker nota bene. De Deltawet uit 1958 die, ook weer simpel gesteld, overstromingen verbood, bracht een ongekende dynamiek teweeg die behalve droge voeten, vele spraakmakende innovaties op waterbouwkundig gebied tot gevolg had. Innovaties waar we als natie tot op de dag de economische vruchten van plukken.
Een overheid die veiligheidsriemen en valhelmen verplicht stelt doet zijn best maar mist een kans. Beter zou zijn veiligheid verplicht te stellen en aan de markt, de wetenschap en de eindgebruiker overlaten hoe dat, bijvoorbeeld met technologische voorzieningen, in te vullen. Dan ontstaat er niet alleen noodzaak maar ook ruimte voor innovatie.
Ondertussen kun je als overheid nog zoveel aan innovatie willen stimuleren, met behulp van een platform, door middel van topsectorenbeleid of via een innovatiebox, als je aan de andere kant, met de beste bedoelingen natuurlijk, elk initiatief frustreert of zelfs onmogelijk maakt, dan zou het netto effect wel eens negatief kunnen zijn. De aanbestedingswet, dat is waar ik op doel, maakt het voor kleinere spelers onmogelijk hun creativiteit aan de praktijk te toetsen.
En waarom niet eens wat geprobeerd? De Rekenkamer heeft vorig jaar vraagtekens gezet bij het effect van bijna alle innovatiestimuleringsmaatregelen. Een beetje restrictieve wetgeving kost bijna niets, wat kost nou een wetje, en is dus snel terugverdiend. Ik dacht zelf aan bijvoorbeeld Nederland Fossiel Energieneutraal in 2025? Onze gasvoorraad is tegen die tijd op dus over de noodzaak en de legitimatie van die wet hoeven we het nauwelijks meer te hebben. Eindelijk een groot doel, punt op de horizon of wat dan ook waar we onze veelgeroemde innovatiekracht op kunnen botvieren.
President Kennedy was in staat zijn om met zijn plan, ‘Landing a man on the Moon and returning him safely to the Earth’ in een klap de beide kamers van Amerikaanse Congres te overtuigen. Met behalve die man op de maan, ook een tefalpan en een eindeloze reeks aan technologische innovaties als gevolg. Voor dergelijke ambities is in ons politieke systeem geen ruimte meer en past misschien sowieso niet in ons tijdsbeeld, dus dan maar maar linksom. Als je het als overheid niet van je visie moet hebben dan maar van je wetgeving.